9.2 MAGNETISME EN KOMPAS
9.2.1 Aardmagnetisch veld
9.2.2 Principes van het kompas
9.2.3 Kompasfouten
9.2 MAGNETISME EN KOMPAS
Rondom de aarde bevindt zich een magnetisch veld. Een kompas bestaat uit een draaibaar opgesteld magneetje dat door het magnetische veld om de aarde naar het noorden wijst. Al voor de jaartelling maakten de Chinezen gebruik van het kompas en in de twaalfde eeuw wordt ook in Europa melding gemaakt van het kompas.
9.2.1.Aardmagnetisch veld
Op de afbeelding kun je zien dat het magnetische veld enigszins gekanteld is ten opzichte van de noordpool. We spreken daarom over de geografische noordpool en de magnetische noordpool (MN) en magnetische zuidpool (MZ).
9.2.2 Principes van het kompas
Tegenwoordig gebruiken bijna alle overland vliegers een GPS. Een GPS geeft niet alleen het noorden aan maar geeft tevens precies je vliegrichting en de afstand tot je doel. Het kompas wordt alleen nog gebruikt als de GPS uitvalt.
In zweefvliegtuigen kom je Bohli-kompassen en Bolkompassen tegen.
Hierboven zie je in het spiegeltje van het Bohli-kompas een oranje stip bij 30. Die stip geeft aan dat dit vliegtuig richting 300 graden vliegt. Het voordeel van een Bohli-kompas ten opzichte van een bolkompas is dat hij tijdens het thermieken de vliegrichting aangeeft. De kans dat je de thermiekbel in de verkeerde richting verlaat is bij een Bohli-kompas klein.
In veel zweefvliegtuigen zit een bolkompas zoals hier afgebeeld. Je ziet de zeilstreep, de N van noorden, de W van westen en de getallen 33 en 30. Het vliegtuig gaat richting 30 dat is richting 300 graden op de windroos.
Hierboven zie je nog een bolkompas. Het bolkompas dankt zijn naam aan het bolle glas dat aan de voorkant van het kompashuis zit. In een bolkompas is de kompasroos draaibaar in een vloeistof opgesteld. Op de afbeelding zie je dat de kompasroos op 135° staat. Op de roos staat om de 5° een streepje. De letters S staat voor South (het zuiden) en de letter E voor East (het oosten). Je kijkt tegen de achterkant van de kompasroos aan.
Vlieg je als koers 135° en je wilt naar het zuiden gaan vliegen (koers 180°) dan moet je niet naar links verleggen maar juist naar rechts. Dat is even wennen.
In het bolkompas zitten twee krachtige magneetjes. De kompasroos is vrij draaibaar opgehangen. Door de magneten draait de kompasroos naar het magnetische noorden. Hoe dichter je bij één van de polen komt, hoe meer het kompas schuin omlaag naar het magnetische noorden getrokken wordt.
inclinatie.Inclinatie (of ‘dip’) is de hoek van het aardmagnetisch veld met de plaatselijke horizontaal. Het meetmagneetje wil zich oplijjnen met de inclinatie maar door de slingerophanging gebeurt dat slechts ten dele.
Daardoor komt het zwaartepunt van het kompas naast de as van de kompas te liggen. Wanneer het zweefvliegtuig een bocht maakt zal het bolkompas meestal fout aanwijzen. Tijdens het draaien in een thermiekbel heb je door de draaiingsfout niets aan een bolkompas.
Een veel beter (en veel duurder) kompas is het Bohli kompas. Tijdens het draaien in de thermiek kun je de as van het kompas zo draaien dat het Bohli kompas horizontaal staat. Op het schermpje zie je dan hoeveel graden de dwarshelling is. Tijdens het draaien blijft het kompas de juiste koers aanwijzen. Zo kun je heel handig in de koersrichting de thermiek verlaten.
Bij een Bohli kompas hangt de magneet helemaal vrij ten opzichte van het vliegtuig en hij wijst daardoor schuin omlaag naar het magnetische noorden. Aan de magneet zit een heel licht pijltje met een gekleurd bolletje. De hoek die de magneet kan maken met de horizon ligt tussen 40° en 75°. Zo'n kompas is alleen bruikbaar tussen de 30e en 65e breedtegraad. Voor het zuidelijk halfrond heb je een Bohli-kompas nodig waarbij de magneet met de polen precies andersom geplaatst moet zijn.
Op een kompas zie je de kompasroos. De kompasroos is een cirkel. Een cirkel bestaat uit 360 graden. Daarom is het kompas ook in 360 graden ingedeeld, alleen wordt de laatste nul weggelaten. Je ziet op het kompas dus 03 en 05 staan en dat betekent richting 030 en richting 050 graden.
9.2.3.Kompasfouten
Variatie Het magnetische noorden bevindt zich naast het ware noorden. In Nederland is die afwijking minder dan 2°. Dat is zo weinig dat het op een kompas niet eens te zien is, want daarop staan de strepen om de 5° of om en op een Bohli-kompas om de 10 graden. Elders op de wereld kunnen variaties tot tientallen graden optreden, in de buurt van de polen is de variatie zelfs zo groot dat een kompas daar geheel onbruikbaar is.
Deviatie In het kompas zit een magneet. Die magneet trekt niet alleen het magnetische noorden aan, maar ook metaal in de buurt van het instrument. Hierdoor kan het kompas een foute richting aanwijzen. Die afwijking noemen we de deviatie en die verschilt bij elk vliegtuig. Een kompas wordt door de technicus grotendeels gecompenseerd voor de deviatie door verdraaiing van de stelschroeven. Het lukt niet om de aanwijzing van het kompas helemaal goed te krijgen, maar een deviatietabel (een lijstje bij het kompas waar op staat hoeveel het kompas afwijkt bij elke kompasrichting) kun je het kompas toch goed gebruiken.
Draaiingsfout
Op een kompas werkt wanneer het vliegtuig rechtuit vliegt een kracht in de richting van het magnetische noorden en door de inclinatie is er een verticale component. Door de vaste opstelling van het bolkompas in het vliegtuig, wijst het kompas bij rechtuit vliegen het magnetische noorden aan. Wanneer het vliegtuig een bocht maakt dan zal door de helling van het vliegtuig de inclinatie een afwijking veroorzaken.
Tijdens het draaien in de thermiek heb je door deze draaiingsfout niets aan een bolkompas. Je zult echt niet de eerste zijn die de thermiekbel verlaat en aanvankelijk een totaal verkeerde koers vliegt en pas na een paar bochten weer op de juiste koers terecht komt. Onthoud daarom de plaats van de zon of markante punten aan de horizon op elk van de benen van je zweefvliegvlucht. Door de draaiingsfout van het kompas zie je pas, nadat je het vliegtuig weer horizontaal gelegd hebt, het resultaat van het verleggen.
Op een smartphone zit ook een kompas. Op de iphone kun je het kompas instellen op het magnetische noorden of op het ware noorden.
Onderstaande video's leggen het heel mooi uit.
- https://youtu.be/f2oMZdRuVBY
- https://youtu.be/fxveRt_1ThM
- https://youtu.be/UvhooB--P2s
- https://youtu.be/GxnvoRG6MDg
</p
