1.7 LUCHTVERKEERSREGELGEVING: OPBOUW VAN HET LUCHTRUIM

1.7. AIR TRAFFIC REGULATIONS – AIRSPACE STRUCTURE

• 1.7.1 De indeling van het luchtruim in 7 klassen
  
• 1.7.2 TMZ (Transponder Mandatory Zone) en RMZ (Radio Mandatory Zone)
• 1.7.3 Airspace restrictions
• Samenvatting 1.7

1.7.1 DE INDELING VAN HET LUCHTRUIM IN 7 KLASSEN

In SERA.6001 staat over LUCHTRUIMCLASSIFICATIE 

Afhankelijk van hun behoeften categoriseren de lidstaten het luchtruim in klassen die overeenstemmen met de volgende luchtruimclassificatie:

1. Klasse A. Uitsluitend IFR-vluchten zijn toegestaan. Aan alle vluchten worden luchtverkeersleidingsdiensten verleend en alle vluchten worden onderling gesepareerd. Voor alle vluchten is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist. Voor alle vluchten is een luchtverkeersleidingsklaring vereist.
2. Klasse B. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan. Aan alle vluchten worden luchtverkeersleidingsdiensten verleend en alle vluchten worden onderling gesepareerd. Voor alle vluchten is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist. Voor alle vluchten is een luchtverkeersleidingsklaring vereist.
3. Klasse C. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan. Aan alle vluchten worden luchtverkeersleidingsdiensten verleend en IFR-vluchten worden gesepareerd van andere IFR-vluchten en van VFR-vluchten. VFR-vluchten worden gesepareerd van IFR-vluchten en ontvangen luchtverkeersinformatie betreffende andere VFR-vluchten alsook luchtverkeersontwijkadvies indien daarom wordt verzocht. Voor alle vluchten is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist. Voor VFR-vluchten is een snelheidsbeperking van 250 kts aangewezen luchtsnelheid (IAS) van toepassing onder 3050 m (10000 ft) boven gemiddeld zeeniveau, behalve indien de bevoegde autoriteit om technische of veiligheidsredenen goedkeuring heeft verleend voor luchtvaartuigtypes die deze snelheid niet kunnen aanhouden. Voor alle vluchten is een luchtverkeersleidingsklaring vereist.
4. Klasse D. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan en aan alle vluchten worden luchtverkeersleidingsdiensten verleend. IFR-vluchten worden gesepareerd van andere IFR-vluchten en ontvangen luchtverkeersinformatie betreffende VFR-vluchten alsook luchtverkeersontwijkadvies indien daarom wordt verzocht. VFR-vluchten ontvangen luchtverkeersinformatie betreffende alle andere vluchten alsook luchtverkeersontwijkadvies indien daarom wordt verzocht. Voor alle vluchten is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist en op alle vluchten is een snelheidsbeperking van 250 kts aangewezen luchtsnelheid (IAS) van toepassing onder 3.050 m (10.000 ft) boven gemiddeld zeeniveau, behalve indien de bevoegde autoriteit om technische of veiligheidsredenen goedkeuring heeft verleend voor luchtvaartuigtypes die deze snelheid niet kunnen aanhouden. Voor alle vluchten is een luchtverkeersleidingsklaring vereist.
5. Klasse E. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan. Aan IFR-vluchten worden luchtverkeersleidingsdiensten verleend en IFR-vluchten worden gesepareerd van andere IFR-vluchten. Alle vluchten ontvangen voor zover uitvoerbaar luchtverkeersinformatie. Voor IFR-vluchten is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist. Voor alle vluchten is een snelheidsbeperking van 250 kts aangewezen luchtsnelheid (IAS) van toepassing onder 3.050 m (10.000 ft) boven gemiddeld zeeniveau, behalve indien de bevoegde autoriteit om technische of veiligheidsredenen goedkeuring heeft verleend voor luchtvaartuigtypes die deze snelheid niet kunnen aanhouden. Voor alle IFR-vluchten is een luchtverkeersleidingsklaring vereist. Klasse E wordt niet gebruikt voor plaatselijke luchtverkeersleidingsgebieden.
6. Klasse F. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan. Alle deelnemende IFR-vluchten ontvangen luchtverkeersadvisering en alle vluchten ontvangen op verzoek vluchtinformatie. Voor IFR-vluchten die deelnemen aan de luchtverkeersadvisering is permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie vereist en alle IFR-vluchten moeten mondelinge lucht-grondcommunicatie tot stand kunnen brengen. Voor alle vluchten is een snelheidsbeperking van 250 kts aangewezen luchtsnelheid (IAS) van toepassing onder 3050 m (10000 ft) boven gemiddeld zeeniveau, behalve indien de bevoegde autoriteit om technische of veiligheidsredenen goedkeuring heeft verleend voor luchtvaartuigtypes die deze snelheid niet kunnen aanhouden. Er is geen luchtverkeersleidingsklaring vereist.
7. Klasse G. IFR- en VFR-vluchten zijn toegestaan en ontvangen op verzoek vluchtinformatie. Alle IFR-vluchten moeten mondelinge lucht-grondcommunicatie tot stand kunnen brengen. Voor alle vluchten is een snelheidsbeperking van 250 kts aangewezen luchtsnelheid (IAS) van toepassing onder 3.050 m (10.000 ft) boven gemiddeld zeeniveau, behalve indien de bevoegde autoriteit om technische of veiligheidsredenen goedkeuring heeft verleend voor luchtvaartuigtypes die deze snelheid niet kunnen aanhouden. Er is geen luchtverkeersleidingsklaring vereist.

Indeling in Klasse F dient een tijdelijke maatregel te zijn, die alleen wordt toegepast tot ze door een andere luchtruimclassificatie kan worden vervangen.

Luchtruimclassificatie 

Op de ICAO-kaart kun je zien tot welke klasse een luchtruim behoort. Voor zweefvliegers geldt: 

Klasse A : verboden voor zweefvliegers want in klasse A is alleen IFR-verkeer toegestaan.

Klasse B : verboden voor zweefvliegers want er vindt geen ongecontroleerd VFR-verkeer plaats. Dit gebied is alleen toegankelijk met tweezijdig radiocontact. Een vliegplan is verplicht en er is separatie van al het verkeer. Een zweefvliegtuig dat steeds stijgt en daalt kan hier niet aan voldoen.

Klasse C : alle burger CTR's incl. de Eindhoven CTR en Eindhoven TMA's 1 t/m 4. M.u.v. de Lelystad CTR 1 en 2, deze zijn klasse D. In een CTR mogen zweefvliegers alleen komen als ze daar toestemming voor gekregen hebben van de toren. Voor zweefvliegers zonder RT (bevoegdheid radio telefonie) zijn het dus altijd verboden gebieden.

Voorbeeld Luchtruimklasse C: CTR van Eelde (ICAO-kaart 2019). 

Klasse D: alle overige CTR's in Nederlands, incl. Niederrhein en Kleine-Brogel en het deel van de Maastricht CTR boven Duits grondgebied (noordwest van Schinveld). De Lelystad TMA's 2 t/m 5 en de Maastricht TMA 1 zijn ook klasse D. Voor de militaire CTR’s geldt dat zweefvliegen daar na toestemming voor sommige zweefvliegers is toegestaan. Voor de aanvang van het vliegbedrijf meldt de DDI daar aan de verkeersleiding dat de plaatselijke club gaat zweefvliegen. Zodra het militaire veld actief wordt (omdat er bijvoorbeeld een F16 of een F35 uit gaat) dan wordt het zweefvliegen beëindigd. Andere zweefvliegers mogen alleen in een CTR’s komen als ze daar toestemming voor gekregen hebben. Voor zweefvliegers zonder RT (bevoegdheid radio telegrafie) zijn het dus verboden gebieden.

Voorbeeld Luchtruimklasse D: CTR van Leeuwarden (ICAO-kaart 2019).  Klik voor vergroting. 

• Deze CTR heeft een hoogte van 3000 ft boven zeeniveau. Daarboven geldt luchtruimklasse E tot FL 065 en in het weekend FL 095.
• Naar Ameland loopt een Corridor. De Waddenzee is een werelderfgoed gebied. Je moet daar boven de 1500 ft (450 m) blijven. Alleen in de Corridor mag je als de wolkenbasis lager is dan 1500 ft met een minimumhoogte van 1000 ft (300m) vliegen. 

Klasse E : daar is zweefvliegen toegestaan. Let op de maximale hoogte voor door de week en in het weekend. Dat staat vermeld op de ICAO-kaart.

• Op de afbeelding zie je opnieuw de CTR van Eelde. Die ligt in de Eelde TMA. Dat luchtruim is klasse E. Dat staat links bovenaan op de kaart. Klasse E gaat van 1500 ft tot FL 065. Deze hoogte geldt ook voor het weekend. 
• De Eelde TMA is tevens een TMZ. Je mag er alleen in vliegen met een mode S-transponder. Dit geldt ook voor het weekend.
• Op de kaart zie je de punten X-RAY, YANKEE, UNIFORM en ROMEO. Dat zijn plaatsen waar je extra op moet letten. Het zijn VFR reporting points voor de VFR departure and arrival routes van Eelde. Je kunt daar dus gemotoriseerd VFR-verkeer van of naar vliegveld Eelde verwachten.
• Ten zuiden van de TMA Eelde ligt de Nieuw Milligen TMA C1. Dat is luchtruim E vanaf 1500 ft tot FL 065 en in het weekend FL 095. Daarboven ligt Luchtruimklasse B. Daar mogen zweefvliegtuigen niet in, omdat ze niet aan de eisen kunnen voldoen. 
• Bij vliegveld Veendam zie je een ATZ. Conform de SERA-verordening heeft een ATZ de status van een ‘Awareness Area’ gekregen. Het is niet meer een verboden gebied maar je moet er wel extra uitkijken, bijvoorbeeld voor zweefvliegtuigen die starten of een circuit vliegen.

Klasse F: Klasse F komt in Nederland niet voor.

Klasse G: Klasse G bestaat uit het onderste resterende luchtruim. Zweefvliegen is daar toegestaan. Al het luchtruim dat geen classificatie heeft gekregen is klasse G. Behalve in CTR's (klasse C of D) heeft klasse G luchtruim de grond of de zee als ondergrens en als bovengrens het daarboven gelegen luchtruim. Er is geen verkeersleiding, de snelheid is tot 250 knopen beperkt. Vliegen volgens de zichtvliegvoorschriften is overdag toegelaten en radiocontact is niet vereist.

1.7.2 TMZ (TRANSPONDER MANDATORY ZONE)

Sinds een aantal jaren kennen we de TMZ, (Transponder Mandatory Zone). Een TMZ is in principe actief van ma t/m vr tijdens "kantooruren" (09:00-17:00) met een ondergrens van 1200 ft amsl. Buiten deze tijden en op za-, zo- en feestdagen gaat de ondergrens omhoog en deze verschilt dan per TMZ. TMZ A wordt dan bijvoorbeeld FL55 maar voor de Eelde TMZ is de ondergrens dan 1500ft amsl.
Heb je een goedwerkende transponder aan boord, dan moet deze altijd worden geactiveerd, ook buiten een TMZ. Luchtvaartuigen zonder voldoende elektrisch vermogen zijn buiten een TMZ vrijgesteld van deze verplichting (cf. SERA 13001 c).

In een TMZ mag je vliegen, maar er moet dan wel met een werkende Mode-S SSR-transponder gevlogen worden (SSR=Secondary Surveillance Radar). Bijna het hele Nederlandse luchtruim is door de week een TMZ. 

Voor een vergroting klik op de afbeelding.

Hierboven zie je een kaart uit de AIP met daarop de TMZ gebieden. Bestudeer de hele kaart of ga naar https://www.lvnl.nl/informatie-voor-luchtvarenden/publicaties-voor-luchtvarenden en ga daar naar eAIP en dan naar ENR 6 EN ROUTE CHARTS, ENR 6-2.6

TFZ (TRANSPONDER FREE ZONE

Rondom enkele vliegvelden zijn permanente transponder free zones door de overheid ingesteld.  In de regeling luchtverkeersdienstverlening is dit opgenomen in artikel 9 1e lid onder b.  Zie: https://wetten.overheid.nl/BWBR0009899/2018-07-01#Bijlage4 In bijlage 4 vind je de permanente TFZ's en een omschrijving van de grenzen van de permanente TFZ's. 

RMZ (RADIO MANDATORY ZONE)

Sinds 2018 kennen we in Nederland ook RMZ-gebieden. Een RMZ is een Radio Mandatory Zone. Een gebied waarbinnen het meenemen en gebruiken van radioapparatuur verplicht is. Binnen deze gebieden geldt een uitluister- en oproepverplichting voor de vlieger.

RMZ-gebieden in Nederland

SERA zegt het volgende over een RMZ en TMZ.

SERA.6005 EISEN INZAKE COMMUNICATIE EN SSR-TRANSPONDERS

a) Radio Mandatory Zone (RMZ)

1. VFR-vluchten die worden uitgevoerd in luchtruimdelen van klasse E, F of G en IFR-vluchten die worden uitgevoerd in luchtruimdelen van klasse F of G die door de bevoegde autoriteit als Radio Mandatory Zone (RMZ) zijn aangemerkt, zorgen voor permanente mondelinge lucht-grondcommunicatie en brengen zo nodig tweewegcommunicatie tot stand op het gepaste communicatiekanaal, tenzij wordt voldaan aan alternatieve voorschriften die door de verlener van luchtvaartnavigatiediensten voor het desbetreffende luchtruim worden opgelegd.
2. Alvorens een RMZ binnen te vliegen, brengen piloten op het gepaste communicatiekanaal een eerste oproep tot stand, met vermelding van de aanduiding van het opgeroepen station, de roepnaam, het luchtvaartuigtype, de positie, het vliegniveau, de vluchtvoornemens en andere door de bevoegde autoriteit voorgeschreven informatie.

b) Transponder Mandatory Zone (TMZ)

1) Op alle vluchten die worden uitgevoerd in een door de bevoegde autoriteit als Transponder Mandatory Zone (TMZ) aangemerkt luchtruimgedeelte, geldt een verplichting tot het meenemen en gebruiken van SSR-transponders die functioneren in Mode A en Mode C of in Mode S, tenzij wordt voldaan aan alternatieve voorschriften die door de verlener van luchtvaartnavigatiediensten voor het desbetreffende luchtruimgedeelte worden opgelegd.

c) Als RMZ en/of TMZ aangemerkte luchtruimdelen moeten worden bekendgemaakt in de luchtvaartgidsen (AIP's). 

LUCHTRUIMCLASSIFICATIE ALS DE LUCHTHAVEN NIET ACTIEF IS

De  CTR's in Nederland worden als de luchthaven niet actief is bijna allemaal een RMZ. Het luchtruim is daar dan gelijk aan dat van ernaast (bijna overal klasse E) en je mag erin na toestemming van de Toren of van Dutch Mil. Zie: AIC A 12/2019

Voor een vergroting klik op de afbeelding 

Afbeelding van Nico Bijl

Vliegveld Leeuwarden ligt in Nieuw Milligen TMA A. Het luchtruim waar de CTR in ligt is G tot 1500 ft en E vanaf 1500 ft. Wanneer de basis niet actief is, dan wordt de CTR tot 1500 ft luchtruim G en boven 1500 ft luchtruim E.

Wil je de CTR binnenvliegen dan moet je toestemming vragen aan de toren van Leeuwarden op 120.705 MHz. Wanneer de CTR niet actief is, dan is meestal de toren niet bezet en dan moet je aan Dutch Mil Info 132.350 MHz melden dat je de CTR in gaat vliegen. Voordat de RMZ bij Leeuwarden mag worden gekruist dient dit te worden gemeld aan Dutch Mil information, er hoeft geen toestemming te worden gevraagd. Dus is bijvoorbeeld EHLW gesloten, dan is de RMZ active. Voor binnenvliegen van de RMZ moet je dit melden aan Dutch Mil info.

Voor het binnenvliegen van een RMZ geldt een meldingsplicht. Een RMZ neemt de luchtruimklasse aan van het omliggend luchtruim. De Eindhoven TMA 1 ligt voor een deel over de Volkel CTR/RMZ. Het deel van de Volkel RMZ onder de Eindhoven TMA 1 wordt tussen GND-1500ft klasse G en tussen 1500-3000ft klasse C. Dat betekent dat voor dat deel een klaring verplicht is. Het overige deel van de RMZ Volkel wordt klasse G onder de 1500ft en daarboven tot 3000ft  klasse E.

1.7.3 AIRSPACE RESTRICTIONS: PROHIBITED (P), RESTRICTED (R) en  DANGER AREAS (D)

Bestudeer ook de PROHIBITED,  RESTRICTED en DANGER AREAS. Ze staan op de ICAO-kaart. 

• Prohibited Areas (EHPxx), zijn gebieden waar niet gevlogen mag worden, zoals bij koninklijke paleizen.
• Restricted Areas (EHRxx), zijn gebieden waarvoor beperkingen gelden, meestal wegens militaire activiteiten. in de AIP kun je lezen wanneer ze actief zijn en of ze door NOTAM geactiveerd worden.
• Danger Areas (EHDxx), zijn gebieden waar bijvoorbeeld geschoten kan worden. Of je daar mag vliegen en onder welke voorwaarden staat in de AIP (zie:http://www.ais-netherlands.nl/aim/2018-09-27-AIRAC/html/index-en-GB.html)
• Temporary Reserved Airspace (EHTRA), zijn gebieden voor testvluchten en militaire oefeningen. 
• Temporary Segrageted Area (EHTSA) luchtruimte met vastgestelde begrenzingen, waarvoor reserveren van luchtruimte is vereist, voor het exclusief gebruik door specifieke gebruikers gedurende een vastgestelde tijdsperiode.
• Tijdelijk Gebied met Beperkingen (TGB) Het woord TGB komt regelmatig voor in NOTAM's. Bijvoorbeeld tijdens de Frisian Flag. 

Stukje overgenomen van de ICAO-kaart 2017. Klik voor een vergroting op de kaart.

Op deze kaart zie je o.a. dat:

• Klasse E luchtruim begint bij 1500 ft. Daaronder zit klasse G luchtruim.
• EHTRA 11 ligt boven de CTR Leeuwarden. De beschrijving van een EHTRA vind je in de AIP. Wanneer de EHTRA actief is, dan wordt dat per NOTAM vermeld.
• EHTSA 50 ligt bij het Lauwersmeergebied. De betekenis van EHTSA's vind je in de AIP. Wanneer de EHTSA actief is ,dan wordt dat per NOTAM vermeld.
• Wanneer je bij de vluchtvoorbereiding van jouw gebied geen EHTRA's of EHTSA's tegenkomt dan zijn ze niet actief.
• In de Staatscourant staat over EHR-, EHD-, EHTRA-, EHTSA-gebieden: Burgerluchtverkeer is daar verboden gedurende de dagen en tijden die telkens per NOTAM worden bekendgemaakt.

Veel zweefvliegers vliegen geregeld in Duitsland. Onderstaande kaart toont een overzicht van het Duitse luchtruim.

Luchtruimstructuur in Duitsland. Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Hieronder zie je een kaartje met de maximale hoogtes voor ongecontroleerde VFR-vluchten in Nederland. FL 95 geldt alleen in het weekend.

 Met de komst van LA (Lelystad Airport) is het luchtruim gewijzigd. Zweefvliegers zijn een groot stuk luchtruim kwijtgeraakt. Op onderstaande kaarten gemaakt door Nico Bijl kun je zien hoe hoog je nu in de buurt van Lelystad mag komen.

Dit betekent voor de zweefvliegvelden Terlet en Teuge een verlaging van FL 65 naar FL 55 en het heeft grote grote gevolgen voor het luchtruim boven de zweefvliegvelden Biddinghuizen, De Voorst en Salland zoals uit onderstaande kaartjes blijkt.

De rode lijn op de kaart hierboven is het pad over de grond waarboven, gezien vanuit het zuiden (Apeldoorn), een dwarsdoorsnede is gemaakt van het luchtruim.

Ongecontroleerde VFR vluchten zijn alleen mogelijk in klasse G en E, dus onder de doorgetrokken rode lijn. De airspace classificatie van Lelystad TMA’s 3,4 en 5 en van de Nw Milligen TMA’s B , C2 en E zijn afhankelijk van het tijdstip van de dag. Zie: https://www.lvnl.nl/eaip/2021-04-08-AIRAC/html/eSUP/EH-eSUP-2021-04-en-GB.html

Gelukkig heeft de overheid (voorlopig?) in onderstaande gebieden luchtruim D afhankelijk gemaakt van een tijdslimiet.

Hierboven kun je zien wanneer luchtruimklasse D geldt. De tijden zijn in UTC, 1700-2100 is wintertijd. De tijd tussen de haakjes zomertijd. In de rechter kolom staat wanneer dat gebied luchtruim klasse E wordt. 

Vanaf de grond gezien ziet het luchtruim voor het zweefvliegen in Nederland er als volgt uit:

• Vanaf de grond tot 1500 ft (450 m) luchtruim klasse G behalve bij de CTR's. 
• De CTR's gaan vanaf de grond tot 3000 ft (914 m), behalve de CTR's Lelystad 1 (1500 ft) en 2 (2500 ft). Het is luchtruim klasse C of D. Je mag hier alleen in na toestemming. De militaire CTR's zijn als ze niet actief zijn een RMZ. Het luchtruim is dan gelijk aan het luchtruim ernaast, dus klasse G tot 1500 ft en daarboven klasse E.
• Boven de 1500 ft en boven de CTR's bevinden zich de TMA's. Bijvoorbeeld de Schiphol TMA, Eelde TMA en Nieuw Milligen TMA's. De Schiphol TMA is klasse A van 1500 ft tot FL 95, daar mag je dus niet in. De Eelde TMA is klasse E van 1500 ft tot FL 65 en de Nieuw Milligen TMA's A en C1 zijn klasse E van 1500 ft tot FL 65 en in het weekend FL 95. Verder kun je op de vliegkaart zien dat de meeste overige TMA's luchtruim E hebben tot FL55 en lager in deTMA's van Lelystad en Maastricht.
• Boven de TMA's liggen de CTA's en daarboven ligt de UTA.