2.2.3 GEHOOR EN EVENWICHT

Geluid is lucht die trilt. Een geluidsbron veroorzaakt kleine wisselingen in luchtdruk die zich als een geluidsgolf door de lucht voortbewegen. Een ouderwetse wekker onder een luchtledige glazen stolp zie je rinkelen, maar je hoort niets. Wanneer je lucht in de stolp laat stromen, hoor je de wekker. Geluid plant zich alleen voort als er lucht is.

De anatomie van het menselijk oor

Geluid bestaat uit luchttrillingen. Die trillingen worden opgevangen door de oorschelp. Via de gehoorgang wordt het trommelvlies in trilling gebracht in dezelfde frequentie van de geluidsgolf. Die trillingen worden via de gehoorbeentjes overgebracht naar het slakkenhuis. In het slakkenhuis bevinden zich de zenuwcellen, die de trillingen omzetten in zenuwprikkels. Deze zenuwprikkels gaan via de gehoorzenuw naar de hersenen, waar ze omgezet worden in geluiden.

Oorzaken van gehoorverlies 

Geluid ontstaat door snelle luchtdrukwisselingen. Als die luchtdrukverschillen heel erg groot zijn, kan schade in het oor optreden. Bij korte blootstelling aan te veel geluid zal het gehoor zich meestal herstellen, maar bij langdurige blootstelling aan te veel lawaai ontstaat blijvende gehoorschade.

Te veel geluid tijdens de vlucht vergroot de kans op hoge bloeddruk, concentratieverlies, vermoeidheid en de kans op ongelukken neemt toe omdat men de waarschuwingssignalen niet hoort,  elkaar niet goed begrijpt of de radio niet duidelijk verstaat. 

De geluidssterkte van een normaal gesprek is ±60 decibel. Luide muziek uit een radio is ±90 decibel. Druk autoverkeer 100 decibel en een opstijgend straalvliegtuig 140. Wie langdurig blootgesteld wordt aan meer dan 85 dB loopt schade aan zijn gehoor op.  Luide knallen en langdurig te luide geluiden leiden tot Noise Induced Hearing Loss (gehoorverlies door lawaai). Bij het ouder worden neemt het gehoor ook af. 

Effectieve middelen tegen gehoorbeschadiging in de luchtvaart 

Probeer zoveel mogelijk harde geluiden te vermijden en stel je niet langdurig bloot aan geluid van 85 dB of meer. Gebruik, bijvoorbeeld in disco's, oordoppen. Gebruik oorbeschermers op de tractor bij het kabelrijden. In de motorzwever heb je een goede headset nodig.

In de Arbowet schrijft de overheid voor:

• Bij blootstelling aan een dagelijkse dosis boven de 80 dB(A) moet de werkgever gehoorbeschermers beschikbaar stellen;
• Bij dagelijkse blootstelling aan een dosis boven de 85 dB(A) zijn werknemers verplicht om gehoorbeschermers te dragen. 

Welke rol speelt de buis van Eustachius in het vereffenen van de druk tussen het middenoor en de buitenwereld?

Het middenoor is een met lucht gevulde ruimte. Via de buis van Eustachius, die uitkomt in de neuskeelholte, staat deze ruimte in verbinding met de buitenlucht.    Door deze verbinding kan de lucht aan de binnenkant en aan de buitenkant van het trommelvlies gelijk blijven.

De middenoorholte wordt door het trommelvlies afgesloten van de buitenlucht. Drukverschillen bij stijgen en dalen worden normaal vereffend door de buis van Eustachius bij elk oor. De ruimte in het middenoor (trommelholte) bevat lucht en deze lucht zet uit als de druk buiten het oor daalt.

De buis van Eustachius zorgt ervoor dat wanneer we stijgen en in een omgeving met een lagere druk komen dat dan lucht uit het middenoor via de buis van Eustachius ontsnapt naar de keelholte. Bij dalen moet er lucht via de keelholte naar het middenoor. Dit noemen we klaren en kan bevorderd worden door slikken, gapen of de neus dicht knijpen, de mond te sluiten en proberen uit te ademen met gesloten mond en neus. Zie: https://youtu.be/B-vOLURN1Ms

De effecten die verkoudheid of griep kunnen hebben op de drukvereffening

Bij verkoudheid, zere keel of griep lukt het niet om het drukverschil tussen binnenoor en buiten te vereffenen. Bij stijgen ontsnapt er soms nog wel lucht, maar bij dalen lukt het niet om te klaren (lucht via de buis van Eustachius in het oor te laten stromen). Dit lijdt tot tijdelijke doofheid. Als het drukverschil groot is, lijdt dit tot hevige pijn en soms tot het knappen van het gehoorvlies. Wanneer één oor wel klaart en het andere niet, ontstaat een heftig draaigevoel. Bij verkoudheid geldt daarom: Niet vliegen!

Welke externe prikkels kunnen de verschillende delen van het binnenoor waarnemen?

Het binnenoor kan geluidsgolven waarnemen. In het binnenoor ligt ook het evenwichtsorgaan. Daarmee  kunnen we versnelling en vertraging waarnemen en we kunnen de draairichting bepalen.

Het verschil tussen de functie van het evenwichtsorgaan en die van het slakkenhuis

In het slakkenhuis worden de trillingen doorgegeven aan de gehoorzenuw. Het evenwichtsorgaan geeft informatie over bewegen, versnellen of vertragen door aan de hersenen.

De bestanddelen van het evenwichtsorgaan   

In het binnenoor bevindt zich het evenwichtsorgaan. Het evenwichtsorgaan, het vestibulaire systeem,  zorgt samen met de ogen en het spiergevoel voor onze positiebepaling ten opzichte van de horizon. 

We houden ons zelf in evenwicht door een samenwerking van de ogen, het evenwichtsorgaan en het spier- en gewrichtsgevoel (proprioceptie). Tijdens het vliegen krijgen we te maken met horizontale-, verticale- en middelpuntzoekende versnellingen. Bij het maken van versnellingen treden er verhoogde G-krachten op. Het waarnemen van die versnellingen doen we met ons evenwichtsorgaan en met het gevoel van die krachten op ons hele lichaam. Bij het aanvliegen van thermiek worden we in de stoel gedrukt. Bij het maken van een bocht gaat het bewegen van armen en benen zwaarder. Bij bijprikken na de lierstart wordt de kracht op het lichaam even minder en dit merken we direct met ons "seat of the pants"  gevoel. Dit gevoel waarschuwt ons dat er een verandering plaats vindt. 

Bij het vliegen zijn de ogen het belangrijkst voor het bepalen van de positie van het vliegtuig in de ruimte. In het donker hebben we niets aan de ogen. Met de ogen dicht kunnen we wel al tastend lopen, maar met de ogen dicht kunnen we niet vliegen.  

Het evenwichtsorgaan bestaat uit drie half cirkelvormige kanalen die haaks op de drie assen staan met daaronder 2 bolvormige uitstolpingen waarin zich de otolietorganen bevinden. De otolietorganen registreren versnelling en vertraging in het horizontale vlak (naar links en naar rechts gaan) en in het verticale vlak (omhoog en omlaag).  

Hoe worden de halfcirkelvormige kanalen gestimuleerd?

De kanalen zijn gevuld met een vloeistof (endolymfe) en een gedeelte met fijne haartjes. Bij een beweging, door verandering van de stand van het lichaam, begint de vloeistof te stromen en dit wordt door de haartjes doorgegeven aan de hersenen.

Hoe worden de otolieten gestimuleerd?

De otolietorganen registreren versnelling en vertraging. Bij een versnelling of een vertraging  begint de vloeistof in die organen te stromen. De haarcellen in de otolietorganen registreren dit en geven dat door aan de hersenen. Een versnelling geeft hetzelfde gevoel als wanneer je het hoofd achterover doet.

Dirk Corporaal, laatste update 6 oktober 2013