2.2.5 VLIEGEN EN GEZONDHEID

Een gezonde geest in een gezond lichaam is een oude Griekse wijsheid. Wie zich fit voelt en lekker in zijn vel zit, vliegt beter, is alerter en reageert sneller. Je fit voelen bereik je door: een juist gewicht, minimaal drie keer per week 20 minuten sporten, zorgen voor weinig stress en goede nachtrust, gezond eten, niet roken en matig zijn met alcohol. 

Tijdens de  medische keuring wordt gecontroleerd of je in staat bent om veilig te kunnen vliegen. Zo'n keuring geldt meestal voor jaren, maar dat zegt niet of je elke dag geschikt bent om te vliegen. Dat bepaal je zelf op de vliegdag. Ben je fit to fly of is het verstandiger om die dag iets anders te gaan doen.

De I’M SAFE check

Vliegen als je je fit voelt   

Een dagje zweefvliegen in een prettige sfeer kan heel ontspannend zijn en is dan een uitstekend middel om stress te voorkomen. Meestal kom je helemaal los van de dagelijkse problemen op het werk en slaap je na een dag zweefvliegen als een blok. Zweefvliegen kan tot op hoge leeftijd worden gedaan, maar voor elke leeftijd geldt dat je alleen moet gaan vliegen als je je fit voelt. Vermoeidheid, stress en ziekte beïnvloeden het concentratie- en kijkvermogen. Wanneer een van de onderdelen van de I'M SAFE-check op jou van toepassing is, moet je helaas het vliegen die dag overslaan. Bij twijfel geldt: niet vliegen!

Ziekte

Wie ziek is gaat niet naar zijn werk en wil helemaal niet gaan zweefvliegen. Ziekte bij de I'M SAFE CHECK gaat meer over aandoeningen waarbij je nog wel naar je werk gaat, maar niet moet gaan vliegen.

1. Verkoudheid Bij verkoudheid en hooikoorts zijn de slijmvliezen in de neus-keelholte opgezwollen. Bij verkoudheid en hooikoorts lukt het niet om het drukverschil tussen binnenoor en buiten te vereffenen (klaren). Bij stijgen ontsnapt er soms nog wel lucht, maar bij dalen lukt het niet om te klaren (lucht via de buis van Eustachius in het oor laten stromen). Dit lijdt tot tijdelijke doofheid. Als het drukverschil groot is, lijdt dit tot hevige pijn en soms tot het knappen van het gehoorvlies. Wanneer één oor wel klaart en het andere niet, ontstaat een heftig draaigevoel. Bij verkoudheid geldt daarom: Niet vliegen!
2. Maagdarmaandoeningen Bij maagdarmaandoeningen krijg je een versnelde passage van voedsel en opeenhoping van gassen. Bij het stijgen in de thermiek kom je in een omgeving met een lagere druk. De gassen in je buik zetten nog meer uit. Dit kan leiden tot buikkrampen, misselijkheid, braken en diarree. Dat maakt je ongeschikt om een zweefvliegtuig te besturen. 
3. Medicijnen Medicijnen tegen griep, verkoudheid en hooikoorts, geven aan dat je ziek bent. En bij ziek zijn geldt de I'M SAFE-check. Slaapmiddelen, kalmeringsmiddelen en anti-histamine, hebben een versuffende invloed en mogen niet gebruikt worden. Na 8 tot 15 uur is de helft van de dosering nog in het lichaam aanwezig en kan er nog niet gevlogen worden. Elk medicijn heeft een werking en een bijwerking. Medicijnen zoals aspirine die vrij verkrijgbaar zijn, onderdrukken tijdelijk de kwaal en geven je het gevoel dat je kunt gaan vliegen, maar ze pakken de oorzaak niet aan. Na een verdoving bij de tandarts moet je 12 uur wachten met solo vliegen. Bij twijfel geldt niet vliegen of een arts om advies vragen.

Alcohol en drugs

"Eight hours between the bottle and the throttle', is een oude RAF-regel die vroeger gold bij zeer matig drankgebruik. Voor alcoholgebruik geldt volgens de Nederlandse wet tenminste 10 uur zonder alcoholgebruik voorafgaande aan de vlucht en ten hoogste 0,2 milligram alcohol per milliliter bloed (= 0,2 promille).  Na een lokale verdoving (tandarts) mag je 12 uur niet vliegen en na een ruggenprik of algehele verdoving mag je 48 uur niet vliegen.. Voor RAF- en Nederlandse F16-vliegers geldt dat ze 24 uur voor de vlucht geen alcohol mogen hebben gebruikt. Alcohol vermindert het concentratievermogen. Het denkvermogen, waarnemingsvermogen en het geheugen nemen af. Je kunt minder goed je aandacht verdelen. Je hebt meer last van stress, je bent gevoeliger voor zuurstofgebrek en je kunt minder goed tegen hoge G-krachten. Bovendien onderschat je risico's.

Wie na alcoholgebruik in de auto stapt is strafbaar met een alcoholpromillage van 0,5 of hoger in het bloed. Bij het vliegen moet het percentage lager zijn dan 0,2 promille. Vanwaar dit verschil? Een standaardglas wijn of bier zorgt voor een alcoholgehalte van 0,2 promille in het bloed. Eén glas is dus al teveel. Op een hoogte van 2000 meter heeft één pilsje, door de lagere zuurstofdruk, het effect van drie. Na een avondje gezellig doorzakken is de volgende ochtend nog niet alle alcohol uit het hele lichaam verdwenen. De effecten van de kater worden tijdens het vliegen door de lagere zuurstofdruk en het bewegen van het vliegtuig alleen maar erger en dat is vragen om problemen.

Het gebruik van softdrugs heeft invloed op de vliegprestaties. De reactiesnelheid en het beoordelingsvermogen worden er negatief door beïnvloed. Ook hier geldt weer dat een afname van de zuurstofdruk met toenemende hoogte een versterkende invloed op de nawerking van drugs heeft. De reacties op en de nawerkingtijd van drugs verschillen van persoon tot persoon en zijn mede afhankelijk van het feit of iemand een geregeld of een incidenteel gebruiker is. Het gebruik van softdrugs en harddrugs is onverenigbaar met zweefvliegen. Zie het "General Aviation protocol Alcohol-, Drugs- en Medicijngebruik": http://www.civ.zweefportaal.nl/main/articles.php?article_id=35

Ook slaaptabletten e.d. beïnvloeden het waarnemingsvermogen en de reactiesnelheid. Het kan wel enige dagen duren voordat een eenvoudig slaaptabletje geheel is uitgewerkt. Na een algehele verdoving dien je de eerste 48 uur niet te vliegen. Na het gebruik van kalmerende middelen en middelen om de bloeddruk te verlagen of zware pijnstillers moet je minstens 7 dagen wachten en pas na overleg met je keuringsarts mag je daarna weer vliegen.

Eten en drinken

De enorme invloed van goed voedsel en voldoende vocht op de lichaamsconditie is bij duursporters al lang bekend. Wie op een zweefvliegdag onvoldoende drinkt en ook niet eet moet niet raar opkijken als de lichaamsmotor slecht begint te lopen. Marathonlopers drinken elke vijf kilometer minstens een halve bidon water, ongeacht of ze dorst hebben of niet. Tour de France-fietsers die onvoldoende eten en drinken tijdens het fietsen, scoren niet alleen die dag slecht, maar ook de daarop volgende dagen. Drink en eet voldoende tijdens een zweefvliegdag. Het lichaam heeft per dag ongeveer 2,4 liter vocht nodig. Dit geldt voor iemand die geen zwaar lichamelijk werk doet bij kamertemperatuur. Op een zonnige dag is 2 liter vocht te weinig en moet je zo'n vier liter drinken (gedurende de hele dag en niet 's avonds aan de bar). Tijdens een lange overlandvlucht moet je in conditie blijven en jezelf aanwennen om voor, tijdens en na de vlucht geregeld iets te drinken en voldoende te eten. Neem elk kwartier een paar slokken, ook als je nog geen dorst hebt.

Bron: http://www.civ.zweefportaal.nl/docs/medische_zakenbeta.pdf

Drink je te weinig, dan ontstaat er een vochtverlies van 1 - 5% van het lichaamsgewicht. Onder normale omstandigheden zou daardoor een dorstgevoel ontstaan, maar door de liggende houding in het zweefvliegtuig treedt dit dorstgevoel niet zo snel op. Wat door het vochtverlies wel optreedt is een gevoel van vermoeidheid, van misselijkheid en stijging van temperatuur. Dit werkt vooral in je nadeel wanneer je tijdens een overland laag komt te zitten. Op geringe hoogte neemt de temperatuur van de lucht snel toe en ook een dreigende buitenlanding kan voor zweetdruppels zorgen.

Normaal heeft een mens 100 ml vocht per uur nodig. Bij warm weer en transpireren is dit aanmerkelijk hoger. Bij toenemende uitdroging kan onder andere hoofdpijn, duizeligheid en benauwdheid ontstaan. Door voor en tijdens de vlucht geregeld en voldoende te drinken en te eten blijf je veel langer in conditie. Regel ook de afvoer van het vocht. Gebruik iets voor urineopvang. Een bidon, uribag (thuiszorgwinkel), plascondoom,  pamper voor een volwassene of plastic zak (diepvrieszakjes), zijn beproefde methoden.

Welke rol speelt regelmatige lichaamsbeweging bij het verkleinen van de kans op hartproblemen?

Je kunt de kans op hartproblemen verkleinen door

1. te stoppen met roken
2. geregeld te bewegen
3. af te vallen bij overgewicht
4. te zorgen voor ontspanning 
5. gezond te eten (wees matig met vet, zout en zoet, en eet veel fruit en groente)
6. niet meer dan twee glazen alcohol per dag te drinken 

Waarom kunnen te lage en te hoge bloeddruk leiden tot verlies van de medische geschiktheid om te vliegen?

Te hoge bloeddruk kan leiden tot hersenbloedingen en bij te lage bloeddruk is de kans op flauwvallen groter.

De effecten van zwaarlijvigheid op decompressieziekte

Decompressieziekte (het ontstaan van gasbelletjes in het lichaam) ontstaat door te snel te stijgen naar hoogten boven 6.000 meter. Daar zullen zweefvliegers niet vaak aan blootgesteld worden. Decompressieziekte kan ook ontstaan na diepzeeduiken. Wie vlak na zo'n duik gaat zweefvliegen loopt wel het risico al op lagere hoogte daar last van te krijgen. Zwaarlijvigheid verhoogt de kans op decompressieziekte. 

Maatregelen om problemen ten gevolge van drukverschillen tijdens het vliegen te voorkomen dan wel te verhelpen

Niet snel naar grote hoogte stijgen zonder drukpak of drukcabine. Bij problemen direct dalen.

De belangrijkste oorzaken van verstoringen van de maag en het spijsverteringskanaal, de effecten die dat kan hebben tijdens het vliegen, alsmede voorzorgsmaatregelen om deze problemen te voorkomen.

Door het eten van bedorven voedsel of het drinken van besmet drinkwater ontstaan maag en darmklachten. Je krijgt last van diarree en ophoping van gassen in de darmen. Bij het stijgen in de thermiek kom je in een omgeving met een lagere druk. De gassen in je buik zetten nog meer uit. Dit kan leiden tot buikkrampen, misselijkheid, braken en diarree. Bij verstoring van het maag en spijsverteringskanaal moet je niet gaan vliegen. Om het ontstaan van die klachten tijdens het vliegen te voorkomen moet je zorgen voor schoon drinkwater.

De schadelijke effecten van tabaksgebruik op: - Het ademhalingssysteem - Hart en bloedvaten - De mogelijkheid om hypoxie en G-krachten het hoofd te bieden - Nachtzien

Dat roken slecht is dat weet iedereen. Bij zweefvliegers heeft het extra consequenties. Je krijgt al op veel lagere hoogte last van zuurstofgebrek. Je kunt slechter tegen positieve en negatieve G-krachten en je ziet slechter in het donker.

De negatieve effecten die cafeïne kan hebben, zowel in koffie als in andere cafeïnehoudende dranken

Cafeïne kan hartkloppingen veroorzaken. 

De effecten van alcohol in combinatie met drugs of medicijnen

Alcohol in combinatie met drugs en medicijnen versterken elkaars bijeffecten. Dus nog meer redenen om in die gevallen niet te gaan vliegen.

Oorzaken van oververmoeidheid en de effecten die het heeft op de vliegvaardigheid.

Vermoeidheid ontstaat na zware lichamelijke arbeid, een nacht niet goed geslapen, te lang doorgewerkt enzovoort. Na een nacht goed slapen is die vermoeidheid verdwenen. Oververmoeidheid ontstaat na een hele tijd slecht slapen, te hard werken, onregelmatige werk- en rusttijden, stress enzovoort. Je bent eerder geïrriteerd en kunt je minder goed concentreren. Bloeddruk en hartslag zijn hoger dan normaal.

Verschillen tussen de verschijnselen en de oorzaken van tijdelijke en chronische oververmoeidheid, en manieren om beide te lijf te gaan

De symptomen van oververmoeidheid verdwijnen niet na een nacht goed slapen. Je moet langer rust nemen voor je weer gaat vliegen. 

Hieronder zie je een grafiek van Graeber met daarop het prestatieniveau en de reservecapaciteit van een vlieger. Gedurende de vlucht neemt de vermoeidheid toe. Zeventig procent van alle ongelukken ontstaan tijdens de landing. Op dat moment is de vliegtaak hoog en de reservecapaciteit laag. De vlieger die bij het instappen al oververmoeid is, loopt bij de landing een te groot risico. 

Bron afbeelding: http://www.civ.zweefportaal.nl/docs/medische_zakenbeta.pdf

Factoren die oververmoeidheid kunnen voorkomen en/of verhelpen

Gezond eten en drinken, een optimaal gewicht, weinig stress en voldoende nachtrust, niet roken en matig met alcoholgebruik.

Dirk Corporaal, laatste update 4-1-2014